Formatief evalueren is in het basisonderwijs allang geen trend meer, maar een structurele benadering om het leerproces van leerlingen te versterken. Waar summatieve toetsen vaak gebruikt worden om prestaties te beoordelen, draait het bij formatieve evaluatie om het ondersteunen van het leren zelf. In deze blog lees je hoe deze aanpak werkt en wat het oplevert voor jou én je leerlingen.
Wat is formatief evalueren precies?
Formatief evalueren betekent dat je tijdens het leerproces informatie verzamelt over waar een leerling staat, wat het leerdoel is en welke stappen nodig zijn om dat doel te bereiken. Je gebruikt die informatie niet om te becijferen, maar om je instructie aan te passen, feedback te geven en leerlingen inzicht te geven in hun eigen leerproces.
In plaats van aan het eind te toetsen of iets goed of fout is gegaan, stel je onderweg bij. Je kijkt voortdurend: “Wat weet de leerling al, wat moet nog beter en hoe help ik daarbij?”
Het belang van feedback
Een cruciaal onderdeel van formatief evalueren is feedback. En dan niet in de vorm van “goed zo” of “bijna goed”, maar als concrete, gerichte aanwijzingen die leerlingen verder helpen. Feedback is effectief als het drie vragen beantwoordt:
- Waar werk ik naartoe?
- Waar sta ik nu?
- Wat is mijn volgende stap?
Leerlingen leren zo niet alleen de stof beter, maar ook hoe ze eigenaar worden van hun eigen leerproces.
Leren zichtbaar maken
Bij formatief evalueren draait alles om inzicht. Inzicht in de ontwikkeling van de leerling, maar ook in de effectiviteit van je eigen onderwijsaanpak. Door werk van leerlingen te bekijken, vragen te stellen tijdens de les en korte observaties te doen, krijg je een duidelijk beeld van waar ze staan. Op basis daarvan kun je je les bijsturen of extra ondersteuning bieden.
Ook leerlingen zelf kun je actief betrekken door hen te laten reflecteren: wat ging goed, wat vond ik lastig en hoe kan ik dat aanpakken? Door leren zichtbaar te maken, groeit het zelfvertrouwen én de betrokkenheid.
Hoe pak je het aan in de praktijk?
Formatief evalueren hoeft niet ingewikkeld te zijn. Je kunt klein beginnen door bijvoorbeeld vooraf leerdoelen expliciet te maken en samen met de klas succescriteria op te stellen. Denk aan coöperatieve werkvormen, zelf- en peer-assessment of het inzetten van exit tickets om aan het eind van een les te peilen wat leerlingen hebben geleerd.
Ook het stellen van goede, open vragen tijdens de les – en bewust ruimte maken voor denktijd – helpt om inzicht te krijgen in waar je leerlingen staan. Wat je ontdekt, gebruik je vervolgens om het onderwijs beter af te stemmen.
Wat levert het op?
Scholen die bewust inzetten op formatief evalueren zien vaak dat:
- Leerlingen meer gemotiveerd zijn
- Het zelfvertrouwen groeit
- Er meer eigenaarschap ontstaat over het eigen leren
- De relatie tussen leerkracht en leerling versterkt
- Onderwijsdoelen beter worden behaald
Formatief evalueren vraagt om tijd én visie
Het implementeren van formatieve evaluatie vraagt om een duidelijke visie binnen het team. Het is belangrijk dat leerkrachten gezamenlijk afspraken maken over leerdoelen, feedbackstrategieën en hoe ze leerlinggegevens inzetten om het onderwijs te verbeteren. Dit vraagt tijd, maar levert op termijn beter onderwijs op. Wil jij ook meer uit je lessen halen met formatief evalueren? Of zoek je een werkomgeving waarin je deze aanpak echt kunt toepassen? Neem dan contact met ons op. Wij denken graag met je mee over een school die bij jouw onderwijsvisie past.